De route naar toekomstige welvaart

Samenvatting van het adviesrapport van Peter Wennink (2025)

Achtergrond en urgentie

In december 2025 presenteerde oud-ASML-topman Peter Wennink op verzoek van het demissionaire kabinet een adviesrapport over hoe Nederland zijn toekomstige welvaart en strategische positie kan veiligstellen.
Wennink schetst een somber maar realistisch beeld:

“Donkere wolken pakken zich samen boven de samenleving.”

Hij verwijst daarbij naar:

• de oorlog in Oekraïne
• vergrijzing
• de energietransitie
• woningnood
• toenemende druk op zorg en onderwijs

Deze ontwikkelingen maken volgens hem duidelijk dat:

“het fundament onder onze welvaart begint te eroderen.”

De centrale boodschap is urgent maar helder: Nederland móét gericht investeren in productiviteit en technologie, anders kalft onze brede welvaart én strategische relevantie onherroepelijk af. In deze samenvatting wordt per hoofdstuk de kern van het rapport weergegeven, met nadruk op investeringen, groeiambitie, strategische sectoren, randvoorwaarden en politieke implicaties.

Hoofdstuk 1 – De investeringsopgave: waarom Nederland nu moet bijsturen

Zonder extra economische groei komt de financiering van onze publieke voorzieningen in gevaar. Om de verzorgingsstaat te behouden is een reële groei van minimaal 1,5–2,0% per jaar nodig. De huidige ramingen van DNB en CPB liggen echter slechts op 0,5–0,9% per jaar, wat volgens Wennink “te weinig is om voorzieningen op peil te houden, laat staan te verbeteren.”

Dit verschil is structureel. Bij het huidige groeipad ontstaat rond 2035 een gat van ruim €100 miljard per jaar tussen overheidsuitgaven en -inkomsten. Zonder koerswijziging volgen ingrijpende bezuinigingen op zorg, sociale zekerheid en andere basisvoorzieningen. Langdurig lage groei betekent volgens het rapport feitelijk “een structurele achteruitgang in onze welvaart.”

Belastingen verhogen is geen oplossing, omdat dit direct de burger raakt. Ter illustratie:

• gemiddeld huishouden verliest rond 2035 circa €1.700 koopkracht per jaar
• bij verdere groeivertraging kan dit oplopen tot meer dan €7.000 per jaar

Economische groei is hier geen ideologisch doel, maar een verdedigingslinie voor de verzorgingsstaat.

Productiviteit als achilleshiel

De beroepsbevolking groeit nauwelijks meer. Nederland kent al een uitzonderlijk hoge arbeidsparticipatie van circa 85% (15–64 jaar). Extra groei kan dus vrijwel alleen komen uit hogere arbeidsproductiviteit. Juist daar gaat het mis:

• afgelopen 20 jaar: gemiddeld 0,6% productiviteitsgroei per jaar
• periode 1974–2003: 1,8% per jaar
• VS laatste decennium: circa 1,7% per jaar

Een doorbraak in productiviteit is noodzakelijk en vraagt om forse investeringen in technologie, machines, R&D en digitale infrastructuur. TNO en RaboResearch becijferen dat Nederland de komende tien jaar €151–187 miljard extra moet investeren (ongeveer €19 miljard per jaar) in hoogproductieve sectoren.

Volgens Wennink investeren we nu verkeerd:

• te veel in woningen en gebouwen
• te weinig in machines, technologie, R&D en digitalisering

Hij citeert Nobelprijswinnaar Paul Romer: “Groei komt voort uit betere recepten, niet alleen uit meer koken.” Zonder technologische vernieuwing droogt groei op.

Hoofdstuk 2 – Investeren om strategisch relevant te blijven

Europa verliest terrein in de technologische wedloop met de VS en China. Tussen 2014 en 2021 groeide het investeringsverschil tussen grote bedrijven in de VS en Europa van 36% naar 76%, een gat van circa €700 miljard per jaar. Amerikaanse bedrijven investeren inmiddels ruim vier keer zoveel in kapitaal en R&D als Europese.

Wennink waarschuwt scherp:

“Wie technologisch niet meetelt, zit niet aan tafel – en wie niet aan tafel zit, staat op het menu.”

Om niet afhankelijk te worden van buitenlandse technologie moet Nederland investeren in niche-excellente posities binnen vier strategische domeinen die volgens het rapport “de ruggengraat vormen van de grote transities van deze eeuw”:

• Digitalisering & AI – toepassing van digitale technologie en kunstmatige intelligentie
• Veiligheid & weerbaarheid – defensie, cyberveiligheid, hightech ketens
• Energie- & klimaattechnologie – duurzame opwek, opslag, elektrificatie
• Life sciences & biotechnologie – medische technologie, farmacie, landbouw

Nederland heeft hier sterke uitgangsposities (Brainport, Rotterdam, Schiphol, Leiden, Wageningen), maar zonder scherpe keuzes en opschaling dreigen zelfs deze hubs terrein te verliezen. Investeren in deze sectoren is daarom niet alleen economisch, maar ook geopolitiek noodzakelijk.

Hoofdstuk 3 – Randvoorwaarden die investeringen mogelijk maken

Gerichte investeringen komen alleen tot stand als de randvoorwaarden op orde zijn. Volgens Wennink is hier sprake van achterstallig onderhoud. Hij benoemt vier knelpunten.

1. Vergunningen & regelgeving

Trage procedures, stapels bezwaar en risicomijdend toezicht blokkeren strategische projecten. Wennink pleit voor:

• versnelling van vergunningverlening
• nationale regie op strategische dossiers
• regulatory sandboxes voor innovaties

Wet- en regelgeving moet innovatie mogelijk maken in plaats van blokkeren.

2. Talent & onderwijs

De kwaliteit van onderwijs daalt en technisch talent wordt schaars. Tegelijk ontmoedigt Nederland internationale kenniswerkers en ontbreekt structurele bij- en omscholing. Over 15 jaar zijn er nog maar twee werkenden per AOW-gerechtigde.

Daarom pleit het rapport voor een Nationale Talentagenda, met onder meer:

• versterking van STEM-onderwijs en digitale vaardigheden
• afschaffen of verruimen van numerus fixus in technische studies
• meer vrouwen in tech
• grootschalige up- en reskilling
• gericht migratiebeleid en behoud van de 30%-regeling
• fiscaal stimuleren van scholing en mobiliteit

3. Betaalbare, betrouwbare energie

Netcongestie en hoge elektriciteitsprijzen houden investeringen tegen en ondermijnen het vestigingsklimaat. Wennink bepleit:

• kortetermijnmaatregelen (flexibel netgebruik, prioritering)
• langetermijninvesteringen in netcapaciteit, opwek en opslag

Zonder energiezekerheid op competitieve prijzen lopen groei en klimaatdoelen vast.

4. Economische infrastructuur & ecosystemen

Innovatieve regio’s lopen tegen fysieke grenzen aan, zoals gebrek aan ruimte, woningen en testfaciliteiten. Wennink pleit voor:

• gerichte publieke investeringen
• publiek-private samenwerking
• nationale regie op strategische projecten

Top-ecosystemen moeten kunnen doorgroeien.

Volgens Wennink is de bereidheid om te investeren groot:

“Nederland wil wel, maar het moet ook mogen.”

Hoofdstuk 4 – Wat mogelijk is als randvoorwaarden op orde zijn

Zodra randvoorwaarden verbeteren, ligt er een enorme investeringspijplijn klaar. Voor het rapport zijn 51 concrete proposities verzameld, uitgewerkt door meer dan 1.000 experts in 30 consortia, met een investeringspotentieel van €126 miljard, grotendeels privaat gefinancierd.

Projecten omvatten onder meer:

• AI-clouds, digital twins en publieke dataruimtes
• cybersecurity-clusters en satelliettechnologie
• groene waterstof, batterijen en circulaire materialen
• mRNA-vaccins, medische AI en voedselinnovatie

De conclusie is duidelijk: het ontbreekt Nederland niet aan ideeën of investeringsbereidheid, maar aan een functionerend investeringsklimaat.

Hoofdstuk 5 – Naar een slagvaardige investerings- en bestuursstructuur

Om uitvoering mogelijk te maken zijn nieuwe financiële en bestuurlijke structuren nodig.

Nieuwe instituties

Wennink stelt voor:

• Nationale Investeringsbank met €10–20 miljard eigen vermogen, goed voor mobilisatie tot €100 miljard
• Nationaal Agentschap voor Baanbrekende Innovatie met €2 miljard per jaar, vergelijkbaar met DARPA

Beide moeten op afstand van de politieke cyclus opereren.

Fiscale hervormingen

Het huidige fiscale stelsel remt investeringen. Aanbevelingen zijn onder meer:

• vereenvoudiging en stabiliteit van het stelsel
• behoud en versterking van WBSO en innovatiebox
• verruimen van investeringsaftrek
• verlaging energiebelasting voor industrie
• voorkomen van een nationale lastenhandicap
• fiscaal stimuleren van scholing en mobiliteit

Bestuurlijke slagkracht

Economische groei en technologiebeleid moeten chef-sache worden van de premier. Daarnaast pleit Wennink voor:

• herstel van regierol van Economische Zaken
• aanstelling van een Commissaris voor Toekomstige Welvaart
• minder procesdenken, meer uitvoeringskracht

De overheid moet weer problemen oplossen in plaats van vinkjes zetten.

Hoofdstuk 6 – De route naar toekomstige welvaart

Het rapport schetst een tijdpad tot 2035:

• eerste 100 dagen: besluiten over investeringsinstituten en vastgelopen dossiers
• eerste jaar: start investeringsprogramma’s en wetswijzigingen
• richting 2030: hogere productiviteitsgroei en economisch herstel
• tot 2035: verdere opschaling en borging

Continuïteit over kabinetten heen is cruciaal.

“Niets doen is geen optie en kost uiteindelijk meer.”

Beste Advies

Het rapport vraagt durf, samenwerking en lange-termijnvisie. De beloning is een toekomstbestendig Nederland met behoud van brede welvaart en strategische relevantie.

Wennink sluit af met een duidelijke oproep:

“Hun bereidheid om te investeren, te vernieuwen en verantwoordelijkheid te nemen is groot. Wat zij vragen, is richting en ruimte.”
“De toekomst wacht niet.”

Bronnen

Deze samenvatting is gebaseerd op De route naar toekomstige welvaart (2025) van Peter Wennink en openbare analyses en toelichtingen van onder meer AWVN en BDO.